Z okazji dnia Darwina, krótka notka uściślająca pojęcia.

W przypadku ewolucji, ewolucjonizmu, doboru naturalnego panuje czasem niezłe pomieszanie pojęć. Czy ewolucja jest prawdziwa? Czy to tylko teoria? Czy ewolucja kroczy statecznie, skacze czy może tańczy? Czy ewolucją zajmuje się tylko ewolucjonizm? Czy człowiek pochodzi od Darwina?

Darwin ani nie wymyślił, ani nie odkrył ewolucji. Ewolucja, mówiąc w skrócie, to zmiana gatunków w czasie istnienia Ziemi. Zaobserwowano to zjawisko najpóźniej w siedemnastym wieku, kiedy odkryto, że pewne organizmy występują tylko w pewnych warstwach geologicznych, nigdy ze sobą razem. Okazało się, że warstwy te można łatwo rozpoznać na podstawie występujących gatunków i że mają ustaloną kolejność, którą można odtworzyć, a która jest taka sama na całym świecie (początki stratygrafii stworzył Nicolas Steno, skądinąd katolicki biskup). Szybko też zorientowano się, że wiek tych warstw jest olbrzymi – już w osiemnastym wieku wiedziano, że nie chodzi o tysiące, ale setki tysięcy, a może nawet setki milionów lat. Co więcej, szeregując warstwy od najstarszej do najmłodszej, najpierw pojawiają się w nich rośliny, a potem zwierzęta; najpierw organizmy najbardziej “prymitywne”, a na końcu – te najbliższe człowiekowi.

Równolegle zorientowano się, że wszystkie organizmy na świecie mogą być ze sobą spokrewnione – już w dziewiętnastym wieku naukowcy dość dobrze zdawali sobie z tego sprawę. Pierwsze “drzewa życia” sprowadzające wszystkie organizmy do jednego, no, góra dwóch-trzech drzew filogenetycznych powstawały na przełomie XVIII i XIX wieku. Pomysł ten został wyrażony już w XVIII w. przez Buffona, który uważał, że np. różne gatunki kotów są odmianami powstałymi z jednego gatunku wyjściowego. Nie będę tutaj wnikać w szczegóły, dość że najpóźniej z rozwojem biologii rozwoju i genetyki molekularnej mogliśmy się naocznie przekonać, że tak naprawdę jest. Nie jest to w każdym razie pomysł Darwina.

Przy okazji: kto twierdzi, że Ziemia ma kilka tysięcy lat, tyranozaury koegzystowały z ludźmi, że organizmy nie ewoluują, ptaki nie są dinozaurami a człowiek nie jest spokrewniony z małpami naczelnymi, ten neguje geologię, geochemię, biologię (zwłaszcza molekularną) i parę innych dziedzin nauki, aż po fizykę (z jej rozpadami radioaktywnymi) i astronomię, ale nie teorię ewolucji. Na tym etapie bowiem zaobserwowaliśmy ewolucję, ale jeszcze nie mamy teorii.

Drzewo filogenetyczne roślin narysowane przez Augustyna Augiera w 1801.

Kłopot polegał właśnie na wyjaśnieniu, skąd się ewolucja bierze i co jest jej główną siłą napędową. Było kilka pomysłów, ale na kluczowy wpadli niezależnie od siebie Darwin i Wallace, oraz dwóch innych, których historia prawie zapomniała: William Charles Welles i Patrick Matthew.

Pomysłem był dobór naturalny. Dobór naturalny sam w sobie nie jest ani teorią, ani nawet hipotezą, lecz właściwie matematycznym mechanizmem: jeśli spełnione zostaną pewne warunki, to dobór naturalny będzie działał, bez żadnych ale. Dotyczy w równym stopniu żywych organizmów, co wirusów komputerowych albo limfocytów B. Natomiast teoria doboru naturalnego, którą w pełni jako pierwszy sformułował Darwin, przypisuje doborowi rolę głównego mechanizmu napędowego ewolucji.

Zasługą Darwina jest to, że w przeciwieństwie do pozostałych trzech naukowców, którzy dostrzegli dobór naturalny, zastanowił się chwilę, konkretnie prawie dwadzieścia lat, i napisał dobrze udokumentowaną pracę naukową, opublikowaną pod tytułem “O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego”.

Praca Darwina pod wieloma względami wyprzedzała swoją epokę. Po pierwsze, Darwin był zdumiewająco nowoczesnym naukowcem: krytykował rozpowszechnione wówczas indukcyjne podejście do nauki (czyli zbieranie faktów, z których ma się wyłonić teoria), zamiast tego postawił hipotezę, a następnie badał jej konsekwencje konfrontując je z obserwacjami.

Darwin miał wiele trafnych spostrzeżeń, o których prawdziwości przekonano się po dekadach rozwoju biologii, zwłaszcza molekularnej. Dostrzegł możliwość dryfu genetycznego i neutralnej ewolucji, oraz przestrzegał przed naiwnym adaptacjonizmem¹. Był bardzo ostrożny w formułowaniu swoich wniosków, zdawał sobie sprawę ze swojej ignorancji w wielu kwestiach, na przykład odziedziczalności²; podejrzewał, że nigdy się nie dowiemy o tym, skąd się wzięło życie, więc nie tracił czasu na niesprawdzalne spekulacje. Ba, nawet nie wierzył w “jednostajne” tempo ewolucji, jak mu to później próbowano imputować, lecz sądził, że krótkie okresy, gdy gatunek ewoluuje, rozdzielają długie okresy stazy³. Właściwie ciężko znaleźć w jego głównych książkach o ewolucji (“O powstawaniu…” i “O pochodzeniu człowieka…”) fragmenty z gruntu błędne, więcej będzie nieścisłości albo miejsc, w których Darwin jawnie stwierdzał swoją niewiedzę.

Teoria Darwina była pierwszym spójnym i zdatnym do użytku – tj. generującym nowe hipotezy badawcze – programem naukowym ewolucjonizmu, a może nawet całej biologii. Biologia była wtedy w powijakach, nikt nie wiedział jak działa dziedziczenie, nie istniało pojęcie mutacji, genotypu, niewiele wiedziano o biologii rozwoju, co dopiero mówić o jakiejś teorii genetyki populacyjnej! Kiedy zaczęto odkrywać te wszystkie rzeczy, okazało się że teoria doboru naturalnego znakomicie się sprawdza, nie tylko jako wyjaśnienie historyczne z pogranicza biologii i geologii, ale jako podstawa do modelowania procesów, które nadal zachodzą w populacjach wszelkich organizmów, albo których ślady nadal możemy zaobserwować w naszym DNA. Teoria Darwina stała się głównym elementem syntetycznej teorii ewolucji, połączona z nowo poznanymi mechanizmami mutacji, neutralnej ewolucji i dryfu genetycznego, wraz z całym dobrem genetyki molekularnej i biologii rozwoju. Kiedy więc mówimy o “teorii ewolucji”, mamy na myśli ową zjednoczoną teorię, której podstawą i najważniejszym, ale nie jedynym elementem jest darwinowska teoria doboru naturalnego.

Geniusz Darwina możemy docenić właśnie z perspektywy tych wszystkich odkryć współczesnej nauki – które miast wysłać teorię doboru naturalnego do lamusa uczyniły z niej fundament całej biologii.

/

Komentarze

Original post